هم‌گرایی NFT و لیزینگ دارایی‌های واقعی؛ تحولی در تامین مالی و مالکیت در اقتصاد دیجیتال

در سال‌های اخیر، توکن‌های غیرقابل‌تعویض (Non-Fungible Tokens-NFTs) از محدوده هنر دیجیتال فراتر رفته و به حوزه‌های مالی و صنعتی نیز وارد شده‌اند. بازار NFT در سال 2021 با جهشی چشمگیر روبه‌رو شد؛ گزارش‌های معتبر حاکی از آن است که حجم معاملات NFT در آن سال بین 17.7 تا حدود 23 میلیارد دلار ارزیابی شده است، که نشان‌دهنده ورود گسترده سرمایه‌گذاران خرد و نهادی به این طبقه دارایی بود. اما این هیجان با نوسانات شدید همراه بود و سال‌های پس از 2021 شاهد کاهش قابل توجه حجم معاملات و تمرکز تدریجی بر کاربردهای نهادی و توسعه زیرساخت‌های بازار NFT بود.

نمودار1) روند حجم معاملات NFT (میلیارد دلار)

در سمت دیگر، بازار لیزینگ جهانی نیز رشدی سریع را تجربه می‌کند؛ گزارش‌های بازار نشان می‌دهد که اندازه بازار لیزینگ جهانی در سال 2024 حدود 1.9 تا 2 تریلیون دلار بوده و پیش‌بینی‌ها رشد به بیش از 2.8 تریلیون دلار در سال 2025 را نشان می‌دهد.

نمودار2) اندازه بازار لیزینگ جهانی (میلیارد دلار)

همان‌طور که در قبل بدان اشاره شد مقوله توکنیزه‌سازی دارایی‌های واقعی، توجه سرمایه‌گذاران نهادهای مالی را به خود جلب کرده است، به نحوی‌که این سازوکار به حوزه‌های مالی و صنعتی، به ویژه صنعت اجاره و لیزینگ دارایی‌های واقعی (Real-World Asset Leasing)، نیز وارد شده است. این همگرایی توانسته مفاهیم مالکیت و جریان درآمدی را متحول کند و بستری نو برای تامین مالی دیجیتال دارایی‌های واقعی ایجاد نماید.

NFTها به واسطه ویژگی‌های منحصر به فرد خود، امکان ثبت مالکیت دیجیتال، توکنیزه‌سازی دارایی‌ها و اجرای قراردادهای هوشمند (Smart Contracts) را فراهم می‌آورند.

در صنعت لیزینگ که براساس اجاره یا بهره‌برداری موقت از دارایی‌ها شکل گرفته و در حوزه‌هایی همچون خودرو، املاک و تجهیزات صنعتی نقش حیاتی دارد، NFTها می‌توانند چالش‌های سنتی شامل فرایندهای اداری طولانی، شفافیت پایین و محدودیت بازار ثانویه را کاهش دهند.

با تبدیل دارایی‌ها به NFT و ثبت قراردادهای اجاره و لیزینگ به صورت دیجیتال، مالکیت و جریان‌های مالی به شکل خوداجرا (خودکار) و شفاف قابل مدیریت می‌شوند و امکان معامله یا استفاده از آن‌ها به‌عنوان وثیقه برای دریافت وام فراهم می‌شود. این همکرایی علاوه بر ایجاد مدل‌های درآمدی جدید، فرصت ورود سرمایه‌گذاران خرد و نهادی را نیز مهیا می‌کند.

NFTها به عنوان ابزارهایی برای ثبت مالکیت و حقوق استفاده از دارایی‌ها عمل می‌کنند و با اتصال به دارایی‌های فیزیکی، می‌توانند سند دیجیتال مالکیت یا حق بهره‌برداری باشند. با استفاده از اوراکل‌ها (Oracles) و سیستم‌های ثبت دارایی، NFT می‌تواند به شکل دقیق نماینده دارایی واقعی باشد و جریان‌های درآمدی ناشی از اجاره یا بهره‌برداری را مدیریت کند.

قراردادهای هوشمند تمام شرایط لیزینگ، شامل پرداخت اقساط، محدودیت زمانی استفاده، بازگشت مالکیت و مدیریت تخلفات را خودکار می‌کنند، که این موضوع نیاز به واسطه‌های سنتی را کاهش داده و ریسک اختلافات حقوقی را محدود می‌سازد.

یکی از مدل‌های عملیاتی این همگرایی، مالکیت کسری (Fractional Ownership) است که در آن یک دارایی فیزیکی مانند ساختمان یا هواپیما به چند NFT تقسیم می‌شود و هر توکن نماینده بخشی از جریان درآمدی یا حق مالکیت است. این مدل امکان سرمایه‌گذاری خرد و دموکراتیزه کردن مالکیت را فراهم می‌آورد و نمونه‌های واقعی در بازارهای املاک آمریکا و اروپا نشان داده‌اند که چنین پروژه‌هایی جذب سرمایه‌گذاران بین‌المللی را تسهیل کرده‌اند.

مدل دیگر آن لیزینگ هوشمند (Smart Leasing) است که در آن NFT به عنوان سند دیجیتال قرارداد، عمل می‌کند و تمامی پرداخت‌ها و شرایط قرارداد به صورت خودکار در سامانه بلاک‌چین مدیریت می‌شوند. نمونه‌هایی از این مدل در پروژه‌های املاک دبی مشاهده شده است که پرداخت‌ها و تمدید قرارداد به صورت خودکار انجام می‌شود.

بازار ثانویه NFTهای لیزینگی نیز امکان معامله این دارایی‌ها و استفاده از آن‌ها به عنوان وثیقه برای دریافت وام را فراهم می‌آورد و دارایی‌های لیزینگی را به ابزارهای مالی پویا تبدیل می‌کند. علاوه بر این، استفاده از NFT در لیزینگ تجهیزات صنعتی و ناوگان حمل‌ونقل امکان جذب سرمایه برای توسعه یا نگهداری دارایی‌ها را فراهم می‌آورد. پروژه‌های مشابه در سنگاپور و آمریکا نمونه‌های عملی موفقی از این مدل‌ها هستند.

فرصت‌های اقتصادی این همگرایی بسیار گسترده است. ثبت تمامی تراکنش‌ها در سامانه بلاک‌چین، شفافیت و رهگیری‌پذیری بالایی ایجاد می‌کند و اعتماد سرمایه‌گذاران را افزایش می‌دهد. کاهش هزینه‌های واسطه‌گری و حذف فرآیندهای اداری سنگین، افزایش سرعت و کاهش هزینه‌ها را به همراه دارد. نقدشوندگی دارایی‌ها به واسطه قابلیت معامله NFTها در بازار ثانویه افزایش می‌یابد و دارایی‌هایی که قبلاً غیرقابل معامله بودند، به ابزارهای مالی پویا تبدیل می‌شوند. علاوه بر این، بنگاه‌های کوچک و متوسط می‌توانند دارایی‌های خود را توکنیزه (تبدیل به توکن) کرده و از طریق فروش NFTهای لیزینگی سرمایه جذب کنند. بانک‌ها و شرکت‌های لیزینگ نیز می‌توانند محصولات مالی نوین ارائه دهند؛ از جمله بیمه قراردادهای دیجیتال، وام‌های مبتنی بر وثیقه NFT و سرمایه‌گذاری مشترک روی دارایی‌های دیجیتال و واقعی.

لازم به ذکر است باوجود این فرصت‌ها، ریسک‌ها و چالش‌هایی نیز وجود دارد. NFTها در بسیاری از کشورها جایگاه قانونی مشخصی ندارند و مالکیت قانونی و حقوق انتقال آن‌ها هنوز تعریف نشده است. نوسانات بازار کریپتو می‌تواند ارزش NFTها را دچار تغییرات شدید کند و ارزیابی وثیقه‌ای را دشوار سازد. همچنین امنیت فنی و ریسک‌های سایبری از جمله نفوذ به کیف‌پول‌ها یا خطا در قراردادهای هوشمند ممکن است منجر به از دست رفتن مالکیت یا سرمایه شود. ملاحظات مالیاتی نیز چالش دیگر است، زیرا درآمد حاصل از NFTها در بسیاری از نظام‌های مالیاتی هنوز به طور کامل تعریف نشده و محاسبه سود و زیان لیزینگ را پیچیده می‌کند.

چشم‌انداز جهانی نشان می‌دهد که بازار توکن‌های غیرقابل تعویض (NFT) از مرحله سفته‌بازی به مرحله کاربردی و نهادی حرکت می‌کند، و از اینکه بازار توکنیزه‌شده می‌تواند تا سال 2030 به‌طور ملموسی گسترش یابد؛ برآوردهای متفاوتی منتشر شده است که از چندصد میلیارد دلار اکنون تا تریلیون‌ها دلار در افق 2030 پیش‌بینی می‌کنند.

در حوزه املاک، پروژه‌هایی در دبی و سنگاپور قراردادهای اجاره مبتنی بر NFT را آزمایش کرده‌اند و در صنعت خودروسازی، برندهای لوکس از NFT برای ثبت تاریخچه مالکیت خودرو و تسهیل لیزینگ ثانویه استفاده می‌کنند. پروژه‌های NFT لیزینگ برای تجهیزات صنعتی و پزشکی در سنگاپور و آمریکا در حال اجرا هستند و پیش‌بینی می‌شود این توکن‌ها به زیرساخت تأمین مالی غیرمتمرکز دارایی‌های واقعی (DeFi for RWAs) تبدیل شوند و پلی میان دارایی‌های فیزیکی و سرمایه دیجیتال ایجاد نمایند.

برای ایران، ورود به این حوزه فرصت راهبردی محسوب می‌شود. با وجود بازار گسترده دارایی‌های واقعی، از جمله خودرو، املاک و تجهیزات صنعتی، توکنیزه‌سازی و ادغام با NFT می‌تواند ارزش‌افزوده بالایی ایجاد کند. تحقق این چشم‌انداز نیازمند تدوین چارچوب حقوقی روشن، توسعه پلتفرم‌های بومی لیزینگ دیجیتال، اتصال به بازار سرمایه، آموزش و فرهنگ‌سازی و توسعه بیمه و استانداردهای امنیتی است.

شرکت‌های لیزینگ ایرانی می‌توانند با همکاری شرکت‌های فناوری مالی (FinTech)، پلتفرم‌های دیجیتال ایجاد کرده و قراردادها، پرداخت‌ها و انتقال مالکیت را از طریق قراردادهای هوشمند مدیریت کنند.

انتشار توکن‌های لیزینگی (Lease Tokens) با پشتوانه دارایی واقعی برای جذب سرمایه‌گذاران خرد و ایجاد بازار ثانویه لیزینگی، از دیگر اقدامات کلیدی است.

آموزش مدیران و فعالان اقتصادی، انتشار دستورالعمل‌ها و استانداردهای فنی و طراحی محصولات بیمه‌ای ویژه برای پوشش ریسک‌های حقوقی و فنی NFTها، به اجرای امن و پایدار این مدل کمک می‌کند. سناریوهای ورود شرکت‌های لیزینگ ایرانی می‌تواند شامل لیزینگ املاک تجاری و اداری با توکنیزه کردن حقوق اجاره، لیزینگ خودرو و تجهیزات صنعتی با صدور NFT و همکاری با بانک‌ها و سرمایه‌گذاران نهادی برای ارائه ابزارهای مالی نوین باشد.

در مجموع، ادغام NFT و لیزینگ دارایی‌های واقعی نه تنها نوآوری فناورانه بلکه تحولی ساختاری در مالکیت و تأمین مالی به شمار می‌رود. این همگرایی می‌تواند دارایی‌های غیرنقدشونده را به ابزارهای مالی پویا تبدیل کند، شفافیت را افزایش دهد و دسترسی بنگاه‌ها به سرمایه را تسهیل نماید.

کشورهایی که چارچوب‌های حقوقی، استانداردهای فنی و زیرساخت‌های بازار NFT را زودتر فراهم کنند، پیشگامان اقتصاد دارایی‌محور دیجیتال (Asset-Backed Digital Economy) خواهند بود و برای ایران، این حوزه می‌تواند دروازه‌ای به سوی اقتصاد دیجیتال پایدار و نوآورانه باشد.