در این نوشتار سعی شده است؛ با شناخت عوامل موثر بر وضعیت شرکت های لیزینگ بورسی و عوامل تأثیرگذار بر آنها، جایگاه شرکت های مذکور و میزان نقش آن ها در بازار سرمایه، مورد بررسی قرار گیرد.
* مسعود حاجیلو
کارشناس ارشد پولی و بانکی
پیشگفتار
در دهه های اخیر، “سیستم های مالی” در ایران با بحـران های مالی متعددی روبرو شده که ثبات مالی و گاه ثبات کل سیستم اقتصادی کشور را با مشکل مواجه کرده است. اساساً بحران های مالی به سبب اثرپذیری بالای سیستم مالی از شوک های قیمتی و غیرقیمتی ظاهر می شوند و هم در جانب “مصرف کننده” و هم در جانب “تولیدکننده” اثرهای منفی بر اقتصاد می گذارند.
سیستم مالی “توسعه یافته” برای بهبود کارایی “واسطه گری” نقش مهمی ایفا می کند. سطـح توسعه یافتگی بازارهای مالی در آخرین “گزارش رقابت پذیری مجمع جهانی اقتصاد”، نشان از ناکارآمدی بازارهای مالی در ایران است. از آنجاکه نظام تامین مالی در کشور “بانک محور” است، عمده علت این ناکارآمدی ناشی از کارکرد نظام بانکی کشور است. هرچند ایران از لحاظ تعداد “واسطه گرهای مالی” در بازار بانکی نسبت به جمعیت وسیع خـود در مقایسه با سایر کشورها وضعیت بهتری دارد. با این حال، از نقطه نظر کیفیت “واسطه گرهای مالی”، عمق مالی و هزینه های تجهیز منابع در وضعیت مطلوبی قرار ندارد.
“واسطهگر مالی” نهادی است که در یک معامله مالی مانند بانک تجاری، مؤسسات مالی، صندوق سرمایه‌گذاری مشترک یا صندوق بازنشستگی به عنوان واسطه بین دو طرف عمل می‌کند؛ یعنی با جذب نقدینگی مازاد جامعه و با رساندن مستقیم این مبالغ به شرکت‌ها، سبب توسعه خود و آنها می‌شوند. “واسطه گرهای مالی” مزایایی را نیز برای مصرف‌کننده عادی ارائه مـی‌دهند که از جمله ایمنی، نقدینگی و صرفه‌جویی در مقیاس درگیر در مدیریت بانک و دارایی است.
در این نوشتار سعی شده است؛ با شناخت عوامل موثر بر وضعیت شرکت های لیزینگ بورسی و عوامل تأثیرگذار بر آنها، جایگاه شرکت های مذکور و میزان نقش آن ها در بازار سرمایه، مورد بررسی قرار گیرد.
جایگاه صنعت لیزینگ در بازار سرمایه
“بازار سرمایه” همواره دارای مزیت هایی برای شرکت های پذیرفته شده در آن است که از جمله آنها می توان به شفافیت، سهولت در تامین مالی از طریق انتشار سهام و سایر اوراق بهادار، استفاده از معافیت های مالیاتی، به روز رسانی ارزش واقعی شرکت، افزایش اعتبار داخلی و خارجی و تامین مالی برای شرکت ها و … اشاره کرد. به همین دلیل شرکت ها و صنایع مختلف همواره برای حضور در این بازار از خود تمایل نشان داده اند.
میزان خرید و فروش سهام شرکت ها در بازار بورس نشان دهنده وجود نقدینگی در سهام شرکت ها دارد و این موضوع با “ارزش کل معاملات” نیز رابطه مستقیمی دارد؛ به این معنا که ارزش بالای معاملات نشان دهنده افزایش میزان نقدینگی، افزایش خرید و فروش سهام و به تبع آن اوضاع مساعد سهام دارد. به عبـارت دیگر افزایش ارزش کل معاملات بازار نشان از ورود نقدینگی و رونـد مثبت آن بازار دارد و کاهش ارزش معاملات بازار نیز حکایت از زمان نامناسب جهت سرمایه گذاری دارد.
برابر داده‌های موجود در سامانه بورس، تعداد شرکتهای لیزینگ در بازار سرمایه بسیار اندک است و از 13 شرکت فراتر نمی‌رود که مجموع ارزش سرمایه ثبتی این شرکت ها معادل 37,231,000 میلیون ریال است و عمـدتا در “بازار بورس اوراق بهادار تهران” پذیرش شده اند؛ و در بازار مذکور تحت عنوان گـروه “سایر واسطه گری های مالی” شناخته می شوند. در شرایطی که به نظر می‌رسد حدود ۱۰۰ شرکت لیزینگ در کشور فعال هستند، کمیت این شرکت ها در بازار سرمایه به گونه‌ای است که سهم آنها حتی به یک درصد از کل شرکتهای پذیرفته شده هم، نمی‌رسد.
در تاریخ 1402/08/17 مجموع “ارزش بازار” این شرکت ها معادل 143,595,850میلیون ریال بوده که حدود 0.2 درصد از ارزش کل بازار بورس در همان تاریخ است. همچنین”ارزش معاملات خرد” شرکت های مذکور نیـز معادل 656,951 میلیون ریال بوده که با اختصاص سهمی حدود 2 درصد از ارزش کل معـاملات خرد بازار بورس، در بین سایر گروه های بورسی رتبه 17 را از منظر ارزش و درصد سهم به خود اختصاص داده است. اطلاعات شرکتهای مذکور در بازار سرمایه به شرح زیر می باشد:
جدول1) اطلاعات شرکتهای “گروه سایر واسطه گرهای مالی” در بورس
ماخذ: اطلاعات استخراج شده از سایت شرکت مدیریت فناوری بورس تهران،www.tsetmc.com، مورخ 1402/08/17 ساعت: 17:50
نمودار1) نمودار مقایسه ای ارزش سرمایه ثبتی و ارزش بازار شرکت های لیزینگ بورسی در تاریخ 1402/08/17
جدول2) مقایسه خلاصه معاملات بازار بورس و فرابورس با “گروه سایر واسطه گرهای مالی” در بورس
در تاریخ 1402/08/17
ماخذ: اطلاعات استخراج شده از سایت databourse.ir، مورخ 1402/08/17 ساعت: 17:50
نمودار2) ارزش معاملات خرد گروههای بورسی در تاریخ 1402/08/17
ماخذ: اطلاعات استخراج شده از سایت databourse.ir، مورخ 1402/08/17 ساعت: 17:50
شایان ذکراست شاخص کل بورس در تاریخ 1402/08/17 برابر با 2،056،041 واحـد و همین شاخص در گروه “سایر واسطه گرهای مالی” درهمان تاریخ برابر با 14،336 واحد بوده است؛ و درصد تغییرات شاخص کل بورس نسبت به گروه سایر مالی، کمتر بوده، که احتمال شاهد روی آوردن بازار به سمت سهام شرکت های گروه سایر مالی (شرکت های لیزینگ بورسی) خواهیم بود و یا در صورت افت، این شرکت ها افت کمتری خواهند داشت.
در نمودار زیر روند کل ارزش معاملات خرد در بورس و گروه سایر واسطه گرهای مالی طی بازه 1402/07/22 لغایت 1402/08/17 مورد مقایسه قرار گرفته است. به طوری که به متوسط یک درصد از کل ارزش معـاملات خرد در بازار بورس طی بازه زمانی مذکور متعلق به گروه سایر واسطه گرهای مالی می باشد.
نمودار3) مقایسه روند کل ارزش معاملات خرد در بورس وگروه سایر واسطه مالی طی بازه زمانی 1402/07/22 لغایت1402/08/17
نمودار4) مقایسه روند تغییرات کل ارزش معاملات خرد در بورس وگروه سایر واسطه مالی طی بازه
زمانی 1402/07/22 لغایت1402/08/17
نمودار5) مقایسه روند ورود و خروج پول حقیقی در بورس و گروه سایر واسطه مالی طی بازه
زمانی 1402/07/22 لغایت1402/08/17
ماخذ: اطلاعات استخراج شده از سایت databourse.ir، مورخ 1402/08/17 ساعت: 17:50
براساس نمودار (5)، طی بازه زمانی 1402/07/22 لغایت1402/08/17به طور متوسط 4,608 میلیارد ریال پـول حقیقی از بازار خرد بورس خارج شده است در حالی که طی بازه زمانی مورد نظر به طور متوسط حدود 9 میلیارد ریال پول حقیقی به گروه سایر واسطه گرهای مالی ورودی داشته است. میزان بازدهی یکساله سهام شرکت های گروه سایر واسطه گرهای مالی (شرکت های لیزینگ بورسی) در بازار سرمایه معادل 47.13 درصد بوده است که نسبت به بازده شاخص کل حدود 19درصد کمتر و نسبت به نرخ تورم سال 1401 اعلام شده از سوی بانک مرکزی حدود 0.63 درصد بالاتر و از نرخ بهره رسمی اعلام شده نیز بالاتر می باشد؛ و در بین 44 گروه بورسی بازار سرمایه در جایگاه (رتبه) 26 قرار دارند.
نمودار6) مقایسه بازدهی یکساله سهام گروه های بورسی در بازار سرمایه
ماخذ: اطلاعات استخراج شده از سایت www.fipiran.com، مورخ 1402/08/17 ساعت: 11:30
جدول3) مقایسه بازده شاخص گروههای بورسی در بازار سرمایه
ماخذ: اطلاعات استخراج شده از سایت www.fipiran.com، مورخ 1402/08/17 ساعت: 11:30
صنعت لیزینگ به عنوان یکی از روش های مهم تامین مالی در جهان و سازوکاری برای تسهیل روند توسعه صنایع شناخته می شود؛ اما هنوز در ایران به جایگاه شایسته خود دست نیافته است و علت آن نیز عدم شناخت کافی عموم مردم با خدمات این شرکت هاست؛ و از طرف دیگر تغییرات اساسی در اقتصاد کلان و مشکلات به وجود آمده ناشی از تحریم، تورم و… رشد و توسعه این صنعت را با اختلال مواجه کرده است.
تورم و یا رکود ایجاد شده در اقتصاد ایران یکی از عوامل مهم در نوسانات سودآوری شرکت های فعال در گروه سایر واسطه گری های مالی است. شرکت های ارائه دهنده خدمات لیزینگ در ایران اکثرا در شرایط تورمی مورد استقبال قرار می‌گیرند و مردم و فعالان بازارهای مالی، خرید یک دارایی (خودرو، تجهیزات و…) با اقساط ثابت را در شرایط تورمی به صرفه می دانند؛ به این دلیل که آن ها در حال حاضر یک دارایی ارزشمند را خریداری می کنند و در آینده با اقساط کم ارزش آن را پرداخت می کنند.
اکثر شرکت های پذیرفته شده در گروه سایر واسطه گری های مالی، در حوزه لیزینگ خودرو فعال هستند و قطعا با کاهش و یا افزایش میزان تولید خودروسازان، فعالیت شرکت های لیزینگی نیز دچار نوسان می شود و در مواقعی که تورم در جامعه رو به افزایش است و میزان تولیدات خـودروسازان کاهش یافته، خدمات شرکت های لیزینگی نیز محدودتر می شود و خودروهای کمتری را می توانند به صورت اقساط اجاره دهند.
از طرف دیگر با افزایش رشد اقتصادی و برداشته شدن تحریم ها و به دنبال آن، با افزایش عرضه خودرو در بازار، شرکت های لیزینگی نیز می توانند خودروهای بیشتری را به مشتریان خود تحویل دهند و سود بیشتری را کسب کنند.
نمودار7) مقایسه ترکیب ساختار تسهیلات اعطایی شرکت های لیزینگ بورسی فعال در گروه سایر واسطه گرهای مالی
نمودار8) مقایسه میزان اصل تسهیلات اعطایی شرکت های لیزینگ بورسی فعال در گروه سایر واسطه گرهای مالی در سال 1401
ماخذ: اطلاعات استخراج شده از سایت codal.ir، مورخ 1402/08/17 ساعت: 13:30
یکی از عوامل مهم در تحلیل حاشیه سود شرکتهای فعال در گروه سایر واسطه گرهای مالی، نرخ سود تسهیلات و بهره بانکی است. لازم به ذکر است که سازوکار فعالیت شرکت های لیزینگی به این شکل است که منابع مالی لازم برای فعالیت خود را از طریق بانک ها و با گرفتن تسهیلات تامین می کنند و قطعا نوسان در نرخ سود تسهیلات بانک ها می تواند بر روی سودآوری این شرکت ها اثرگذار باشد.
نمودار9) مقایسه میزان درآمدعملیاتی شرکت های لیزینگ بورسی فعال در گروه سایر واسطه گرهای مالی طی پنچ سال اخیر
نمودار10) مقایسه میزان حاشیه سود عملیاتی و خالص شرکت های لیزینگ بورسی منتهی به سال 1401
شناخت عوامل مؤثر بر وضعیت شرکتهای بورسی و داشتن تحلیل درست از بازار سرمایه، مقدمات شروع هر سرمایه‌گذاری است؛ فعالان بازار سرمایه درصورتی‌که در این زمینه، جمع‌بندی درستی داشته باشند، قطعاً ریسک سرمایه‌گذاری خود را به حداقل رسانده و با خیالی آسوده به سودی سرشار دست پیدا خواهند کرد.
شرکت های پذیرفته شده در گروه سایر واسطه گرهای مالی در بازار سرمایه، در حوزه لیزینگ انواع محصولات فعالیت می کنند؛ در کشورهای توسعه یافته از این صنعت در بخش های متعددی استفاده می شود، اما آن طور که شایسته است از صنعت لیزینگ در ایران استقبال نشده است. اگرچه گروه سایر واسطه گرهای مالی در بورس ایران به عنوان یک گروه کوچک فعالیت می کند اما با در نظر گـرفتن شرایط تورمی، گزینه های جذابی را برای سرمایه گذاری می توان یافت. شاید برخی از فعالان بازار توجه چندانی به سرمایه‌گذاری در این شرکت‌ها نداشته باشند؛ اما در حقیقت این شرکت‌ها در وضعیت بد بازار نیز می‌توانند با سودآوری مناسبی همراه باشند. پس قبل از سرمایه‌گذاری در این شرکت‌ها، باید عوامل تأثیرگذار بر آنها را شناسایی کرده و آنها را مورد تحلیل و بررسی قرار داد و سپس با استفاده از تحلـیل تکنیکال و بنیادی به جمع‌بندی مناسبی از خرید یا فروش سهام این شرکت‌ها دست پیدا کرد.
لیزینگ ها در کنار دیگر نهادهای مالی به عنوان “واسطه گرهای مالی”، می توانند نقش اساسی در حوزه تداوم سرمایه گذاری در پروژه های تولیدی، تامین “سرمایه در گردش” و تامین وجوه لازم برای رفع نیازهای مصرفی خانوارها داشته باشند؛ به عبارت دیگـر این نهادهای مـالی با هدف گسترش دادوستد در بازارها به وجود آمده‌اند و به همین منظور سرمایه‌ها‌ی سرگردان را از سرمایه گذاران جذب کرده و در اختیار سرمایهپذیران می‌گذارند. به بیان دیگر شرکت های لیـزینگ، به‌عنوان یک کانال پولی عمل می‌کنند و وجـوه نقد را از واحدهایی که دارای مازاد نقدینگی هستند، دریافت کرده و به واحدهایی که کسری نقدینگی دارند، هدایت می‌نمایند.
